Nepal, het land van festivals

Opgewonden stemmen, haastige voetstappen en een ongeduldig roepende verkoper. De geluiden die het begin van de avond aankondigen kunnen de tempelbellen niet overstemmen. Ik kijk uit over de heilige Bagmati rivier, in het hart van Kathmandu. Lichtjes in alle kleuren schitteren me vanaf de gevels van gebouwen tegemoet. Ze steken scherp af tegen de donkere rivierbedding, waar de oever nauwelijks te zien is tussen de hopen afval. Zoete wierook en kruiden vermengen met de geur van kaarsen en verbrande olie. Een scooter schiet langs me heen en ik spring opzij, terwijl ik mijn ogen van een klein altaar op de oever af trek. In de verte het sissende geluid van een vuurpijl. De festivalavond is begonnen.

^{Foto's: Donna Stam}

Licht in het donker

Het is Tihar en Kathmandu viert de overwinning van het licht op het donker, van goed op kwaad. Tihar is een van de belangrijkste festivals in Nepal en duurt vijf dagen. Elke dag brengt het een ander ritueel met zich mee. Wij zijn op weg naar de familie Wasti, bij wie we het festival vanavond meemaken. Op straat leggen bewoners de laatste hand aan mandala’s van kleurrijk zand. We worden begeleid door de muziek van jongeren, die hopen op een paar Roepies van voorbijgangers. 

Voor het huis van de Wasti’s staat een groep buren en worden we zonder aarzelen in een paar plastic stoelen geduwd. Bollywood-muziek schalt schel uit een opgeblazen muziekbox. Midden in de cirkel dansen meisjes en jongens. Als de hele buurt mee doet, kan ik niet achterblijven. Ik imiteer de heup- en armbewegingen zo goed als mogelijk en deel een lach of knipoog met de vrouwen om me heen. Als de focus zich van de straat naar binnenshuis verplaatst, haal ik opgelucht adem.

^{Foto: Donna Stam}

Een godin in huis

Terwijl Radhika het ritueel op de binnenplaats start, legt dochter Bhargavi uit wat er gebeurt. De mandala’s op straat verwelkomen Laxmi, de Godin van de rijkdom, in haar acht verschijningsvormen. De mandala’s worden aangekleed met bloemen, eten, kaarsen en biljetten van een paar Roepies, meer dan een gemiddeld Nepalees daginkomen. Met een spoor vanaf de mandala het huis in, soms compleet met voetafdrukken, hopen de bewoners de Godin te verleiden hun huis te bezoeken. 

Het ritueel leidt ons door het hele huis. Radhika zegt mantra’s op en verdeelt de offeranden, Bhargavi steekt de kaarsjes aan en Babu (‘kleine jongen’) blaast met moeite een laag geluid uit een grote schelp. We steken tientallen kaarsen aan, tot we op het dak staan en over de stad uitkijken. Lichtjes en vuurpijlen door de hele stad vechten met de indrukwekkende Swayambhu-tempel om aandacht. Radhika prevelt nog een paar mantra’s. Als ze tevreden is over de verdeelde offerandes, krijgen wij dezelfde gerechten als de Godin voorgeschoteld: yoghurt, gefrituurde broodringen en zoet gekruide rijst.

^{Foto: Donna Stam}

Op weg naar huis lijkt het wel alsof iemand het geluid van de stad heeft uitgedraaid. Zo druk als het eerder was, zo stil is het nu. In de steegjes, tussen mandala’s en kaarsjes, spelen een paar kinderen verstoppertje. Eenmaal wordt de rust van de stad onderbroken door jongeren die het feestje op straat proberen te rekken. De meeste bewoners maken zich al op voor de volgende festivaldag.

^{Foto: Donna Stam}

Een festival in Nepal meemaken?

Check de Nepalse festivalagenda hier. De precieze data zijn afhankelijk van de stand van de maan en verschillen elk jaar. Oktober is een echte festivalmaand, met de twee grootste festivals Dashain en Tihar. Voor de meeste buitenlandse bezoekers is Holi het bekendste festival. 

Dashain

Dashain is het belangrijkste en langste Hindu festival in Nepal. Het festival viert de overwinning van de Godin Durga over de demon Mahishasura. Durga is gevormd uit de energie en krachten van alle andere goden en wordt daarom als onoverwinnelijk gezien. Tijdens Dashain wordt de Godin geëerd met offers. Nepalezen bidden voor voorspoed en welvaart en bezoeken verschillende bedevaartplaatsen. Het festival symboliseert belangrijke Nepalese waarden, zoals eenheid, familie en rechtvaardigheid.

Het hele land heeft twee weken vrij en veel mensen keren terug naar hun geboortedorp. Belangrijke familierituelen en grote en kleine Pujas (offeringen aan de goden) wisselen elkaar af. Er worden cadeaus uitgewisseld, zegeningen in de vorm van tika’s gegeven en dieren geofferd. Vrouwen en mannen dragen hun mooiste kleren voor familiebezoeken en kinderen claimen de lucht met vliegers.

Tihar 

Na Dashain is Tihar het grootste festival in Nepal. Tihar is de tegenhanger van het Indiase Diwali en is beter bekend als het ‘Festival of Lights’. Op elk van de vijf dagen van het festival ligt de focus ergens anders. Er worden goden aanbeden, zoals de Laxmi (de Godin van de rijkdom) of Yama (de God van de dood). Maar ook honden en de voor Hindoes heilige koe worden geëerd. Deze dieren zie je gedurende Tihar door de stad lopen met rode tika’s op hun voorhoofd of een bloemenkrans om. 

Familie is belangrijk. De laatste dag van Tihar, Bhai Dooj, staat in het teken van de relatie tussen broers en zussen. Zussen bidden tot Yama om voorspoed en een lang leven voor hun broers. Broers eren hun zussen in dank. Er worden tika’s, bloemenkransen, cadeaus en geld uitgedeeld. Zelfs als je geen broer of zus hebt, kun je meedoen aan het festival. Speciaal voor deze dag worden enigskinderen aan elkaar gekoppeld en maken ze Bhai Dooj mee met hun broer- of zus-voor-1-dag.

^{Foto: Donna Stam}

Holi

Het festival Holi leidt de lente in en vindt vlak na het Nepalese nieuwjaar plaats. Het kleurenfestival komt misschien wel het dichtste in de buurt van de manier waarop Nederlanders dagen zoals Konings- of Bevrijdingsdag vieren. Niet gek dus dat Holi steeds meer bekendheid verwerft en op verschillende manieren terugkomt in andere landen.

Ook Holi bestaat uit verschillende dagen met verschillende betekenissen. Zo wordt de start van het nieuwe jaar gevierd en wordt het kwade met een vreugdevuur verbannen. Maar veruit de bekendste dag is de dag van de kleuren, Holi-Phagwa. Op deze dag gaat iedereen de straat op. Mensen bestrooien elkaar met water en felgekleurd poeder. Iedereen danst en er heerst een uitgelaten sfeer. De kleuren zorgen ervoor dat maatschappelijke ongelijkheden even niet aanwezig zijn.

^{Foto: Donna Stam}